Merhaba dostlar.Önceki yazılarımdan Gelişim Psikolojisinin En Temel Kavramları başlıklı yazımda gelişim psikolojisinin en temel kavramlarına değinmiştik.Bu dersimizde ise, gelişim psikolojisinin temel kavramlarına değineceğiz.
Büyüme
Tamamen biyolojik bir kavramdır.
Organizmadaki nicel yani sayısal olarak ölçülebilen değişikliklerdir. Örnek olarak; kilo, boy artışları verilebilir.Buradan anlayacağımız sayısal artış olursa büyüme söz konusudur.
Büyüme, insan yaşamını çok etkilemez lakin ergenlikte çok etkilidir.Yani insan yaşamında büyüme ergenlik döneminde etkilidir.
Olgunlaşma
Olgunlaşma kavramı büyüme gibi nicel değil nitel bir değişimdir.Yani sayısal olarak ölçülemez işlevsellik ve özellikler kazanmaktır.Haliyle bu da bir biyolojik kavramdır.
Organizmada var olan özelliğin açığa çıkmasıdır.Bu tanımı şu şekilde de yapabiliriz. “Organizmanın gizli güçlerle açığa çıkması” ya da “Organizmanın potansiyelinin açığa çıkması”
Nitel değişim demektir.Yani bir durumdan çok farklı bir duruma geçmektir.Buna örnek olarak, emeklemekten ayağa kalktığımızda hayatımız değişiyorsa yani çok farklı bir duruma geçiyorsak bu olgunlaşmadır.
Organlar biyolojik özellik kazanıyor.Bir başka açıdan organlar yeterlilik kazanıyor.Buna örnek olarak, anal kaslar olgunlaşınca tuvalet olgunlaşıyor.Bu örnekte haliyle anal kaslar olgunlaşınca biyolojik yeterlik kazanılmış oluyor ve bu yeterliliğin etkisiyle tuvalet durumu kontrol ediliyor.
Dikkat!!!
Soruda “yeterlilik kazanma“, “düzeye erişme” ya da “yapamadığını yapma” varsa olgunlaşmadır.
Çevrenin etkisi çok az hızlandırıp çok az yavaşlatıyor.Bu yüzden çevrenin etkisi ihmal edilebilir.
Yani,
Olgunlaşma çevreden bağımsızdır diyebiliriz.
Olgunlaşma konusunu iki örnekle sonlandıralım.
Bisiklete binemezken biniyorsa eğer olgunlaşmadır.
ya da
Yazı yazamazken yazıyorsa olgunlaşmadır.
Deneyim(Yaşantı)
Nesne ve durumlarla birebir ilişki kurmaktır.(Bilişsel Gelişim)
Biyolojik gelişim üzerinde etkilidir.Buna örnek olarak sporu verebiliriz.Spor yaparken insan o durumu birebir yaşamaktadır.
Dikkat!!!
Soru kökünde “tek bir bireyin bir tek olayla ilişkisi” varsa eğer yaşantıdır.
Öğrenme
Çevre ile etkileşim sonucu bireyde meydana gelen her türlü kalıcı ve izli davranış değişiklikleridir.
Psikososyal gelişiminde çok etkilidir.
Bilişin içeriğini belirler.Buna şöyle bir örnek verilebilir, matematik hakkında nasıl düşüneceğiz öğrenilir.
Biyolojik gelişimin üzerinde etkilidir.Buna da, spor ve beslenme örnek verilebilir.Sonuçta spor ve beslenme öğrenilmektedir.
Hazırbulunuşluluk
Bir gelişim özelliğini kazanmak için hazır halde olmaya hazır bulunuşluluk denir.Kısaca hazır olmaktır.Bir gelişmeye hazır olmak.Bunu şöyle örneklendirebiliriz.Bir öğrenci matematikte integrale geçebilmesi için trigonometri, türev vs. konularını bilmesi gerekiyor.Eğer gerekli konuları bilirse integrale geçmeye hazırdır.İşte buna hazırbulunuşluluk denir.
Hazırbulunuşluluk hem biyolojik hemide yaşantı olarak hazır olmaktır.Neye hazır olmak, gelişim özelliğini kazanmaya 🙂
Biyolojik olarak hazırbulunuşluluk büyüme ve olgunlaşmadır.
Yaşantı olarak hazırbulunuşluluk ise ön bilgi(yaşantı ön bilgidir.) ve güdülenmedir.
Dikkat!!!
Olgunlaşmayla hazırbulunuşluluğu ayırmak için soru kökünde ön bilgi varsa eğer hazırbulunuşluluğu aklımıza getiriyoruz.Yoksa eğer olgunlaşmayı.
Kritik Dönem
Bir gelişim özelliğini kazanmak için kısa ve hassas olan zaman aralığıdır.
Dikkat!!!
Kritik dönem, kısa ve hassas zaman aralığıdır.
Bu zaman aralığı kaçırılırsa bir daha o özelliği kazanmak ya çok zor ya da imkansızdır.
Organizma bu dönemde çevreye duyarlıdır.Bu yüzden hassastır.
Bu dönemde çevrede meydana gelen değişimler doğrudan bireyi ya da organizmayı etkiler.
Hamileliğin ilk 3 ayı kritik dönemdir.Mesela bu dönemde çocuğun kolu oldu oldu, olmadı çok zor.
ya da
Doğum sonrası ilk 7 gün kritik dönemdir.
Bebeklikte 0 – 2 yaş arası kritik dönemdir.Bu dönemde beyin gelişimi ve konuşma kazanılır.Eğer çocuk konuştu konuştu, konuşmadıysa s*çtık ya dabeyin gelişti gelişti, gelişmediyse iyice s*çtık.
Burada ek bilgi olarak, beyin ne kadar çok ve çeşitli uyarıcı alırsa o kadar gelişir.
Biyolojik olan özelliklerde zaman dilimi kaçırılırsa geri dönüş yoktur.
Duyusal dönemlerde kritik dönem vardır.
Freud
Freud’un bu görüşüne göre 0 – 2 yaş aralığında sevgi ve 2 – 5 yaş aralığında bağımsızlık duygusu kritik dönemleri yaşanmaktadır.Çocuk belirtilen aralıklarda sevgiyi öğrendi öğrendi, öğrenmedi yapacak bişey yok.Aynı şekilde çocuk belirtilen aralıklarda bağımsızlık duygusunu öğrendi öğrendi, öğrenmedi ömür boyu annesiz babasız bi halt edemez.Tabi işin güzel yanı günümüzde duyusal özelliklerin telafisi mümkündür.
Dikkat!!!
Soru kökünde “bir daha bu özellik kazanılmayacak” diyorsa kritik dönemdir.
Ya da,
“Kısa zaman aralığı” varsa kritik dönemdir yoksa eğer çevredir.
Son kez bir örnekle kritik dönemi sonlandıralım.
“0 – 1 yaş aralığı anne sütü içen çocuklarda kemik gelişimi normal oluyor” dersek eğer bu kritiktir.Çünkü yaş aralığı belirtilmiştir.
Eğer,
“Anne sütü içen çocuklarda kemik gelişimi normal oluyor” deseydik, yaş aralığı belirtilmediği için çevre diyecektir.
Bireysel Farklılık
Bireysel farklılık iki anlama gelmektedir.Bu iki anlamı aşağıdaki tabloda daha rahat inceleyebiliriz.
| Birinci Anlam | İkinci Anlam | |
| Aynı gelişim özelliğine, farklı bireylerin, farklı zamanlarda ulaşmasıdır. | Bireylerin farklı özelliklere sahip olmasıdır. | |
| Dikkat | Aynı özellik, Farklı birey, Farklı zaman |
Bireysel farklılık. |
| Örnek | Bazı çocuklar 8 bazıları 10 aylıkken emekler. 6 -8 ve 9 – 13 bu iki zaman dilimi bireylerde farkın en yoğun olduğu zaman dilimidir. |
Özel yetenekleri. Genel yetenekleri(Sayısal, Sözel). Genel Uyarılmışlık(Kimi çıt sesine dikkat dağıtırken kimi gürültüde ders çalışabilir.). Kişilik(En fazla farklılık bunda gösterir.Kişilikte daha çok kalıtım etkilidir.). |
| Tamamen biyolojiktir. | ||
Dikkat!!!
Soruda en az ikisi arasında karşılaştırma varsa eğer bireysel farklılıktır.
“Yaşıtlarına göre” ifadesi varsa eğer bireysel farklılıktır.
Eğer bunlar yoksa sorunun cevabı kalıtımdır.
Bu dersimizinde sonuna gelmiş bulunmaktayız.
Sonraki derslerimizde görüşmek üzere…
İyi çalışmalar…