Merhaba arkadaşlar.Bir önceki Gelişim Psikolojisi ve Gelişim Alanları başlıklı yazımızda Gelişim Psikolojisine giriş yapmıştık.Bu yazımızda Gelişim Psikolojisinin en temel kavramlarına değineceğiz.Bu kavramlar bu dersin temelini oluşturduğu için önemlidir.Olayı basite indirgeyerek oldukça kolay ve akılda kalıcı bir anlatım yapmaya gayret göstereceğim.
Hatırlarsanız yukarıdaki verdiğim linkte Gelişim Psikolojisine girerken en önemli olgunun “yaş” olduğundan bahsetmiştik.Yaş kavramı Gelişim Psikolojisini diğer alanlardan ayıran en temel olguya sahipti.Konumuz gereği yaş kavramına değinerek yazımızın ana bedenine giriş yapalım.
YAŞ
Döllenmeden şu ana kadar geçen süreye(ya da zamana) yaş denir.Bu açıklamaya bakarsak eğer yaş zaman ile eşanlamlı bir yapıya sahiptir.Yaşı biz gün, ay ve yıl olarak belirleyebiliriz.
Dikkat!!!
Yaş ile ilgili soru görürseniz eğer aklınıza “olgunlaşma” gelmelidir.
Soru kökünde Piaget varsa eğer yaş(olgunlaşma) aklına gelecektir.
Yukarıdaki ipucuna bakarsanız eğer “YAŞ = OLGUNLAŞMA” olarak nitelendirebiliriz.
Şimdi yaşın tanımını basit bir şekilde yapmış olduk.Lakin Gelişim Psikolojisi biliminde yaş kavramı bir sıkıntıya sebebiyet vermektedir.
Yaş kavramının bu bilimde verdiği sebebiyet, bireysel farklılıklar yaratmasıdır.Örneğin, bütün çocuklar 10 aylıkken emekler diyemeyiz.Çünkü bazı çocuklar 5 bazısı 15 aylıkken emeklemeye başladığı için burada yaş sıkıntısı doğmaktadır.İşte bu sıkıntıdan dolayı “dönem” kavramı doğmuştur.
DÖNEM
Belirli yaş aralıklarını kapsayan ve her birinde belirli biyolojik özelliklerin ön plana geçtiği gelişim aşamalarına dönem adı verilir.
Bu tanımı daha basite indirgersek eğer, belirli yaş aralıklarında, belirli özelliklerin incelenmesine dönem denir.Yani yaş olarak bireylerde farklılıklar gözükebilir ama dönemsel olarak bireyler hakkında aşağı yukarı bir kanıya sahip olabilir.
Aşağıdaki tablo, dönemleri, yaş aralıkları ve dönemin öne çıkan özelliklerine göre bir şema sunmaktadır.
| DÖNEM | YAŞ | ÖNE ÇIKAN ÖZELLİK |
| Bebeklik | 0 – 2 | Vücudu kontrol. (Biyolojik özellikler). |
| I. Çocukluk | 2 – 6 | Bedeni kullanarak oyun. (Fiziksel haraket.) |
| II. Çocukluk | 6 – 12 | Bedenini kullanarak yapma. (Okul dönemi.) |
| Ergenlik | 12 – 18 | Cinsel olgunlaşma. (Büyüme, zihinsel gelişim vs. etrafında dönem.) |
| Genç Yetişkinlik | 18 – 30 | Sosyal ilişkiler. (Biyolojik yetişkinlik duruyor.) |
| Yetişkinlik | 30 – 60 | Üretkenlik. (Biyoloji hızlanır.Üretkenlik.) |
| Yaşlılık | 60 – 65 | Beden bütünlüğü. (Bütünlük.) |
Tabloda gördüğünüz gibi dönem bizi bireysel farklılıklardan kurtarmaktadır.Şunuda tekrar söylemekte fayda vardır ki, her bir dönemde biyolojik olarak bir özellik öne çıkmaktadır.
O yüzden Gelişim Psikolojisinde her ne kadar “yaş” kavramı temel bir kavram olsada “dönem” kavramı tercih edilmektedir.Sonuçta dönem kavramı yaş temelli bir kavramdır.
EVRE
Evreler halinde inceleme yapan bilim adamları aşağıdakilerdir.
Freud, ilk başlatandır.
Erikson, Freud’u taklit ediyor diyebiliriz.
Kolhberg, bunun ne halt ettiğini bilmiyorum.
Piaget, asıl anlamda evre kuramcısıdır.
Şimdi evreyi anlayabilmek için evreyle dönem arasındaki farkları görmek önemlidir.
DÖNEM – EVRE ARASINDAKİ FARK
Evre, bir evreden diğerine birden bire geçiliyor.Buna “süreksiz gelişim” deniliyor.Piaget amcaya göre bir çocuk 7 yaşına ulaşınca birden mantıklı somut düşünme başlarmış, 12 yaşına ulaşınca birden soyut kavramlarla olasılıklı düşünmeye başlarmış.Kanımca şizofreni tarzda bireyin hal ve hareketleri değişince buna evre deniyor anlaşılan…,
Dönem, geçiş adım adımdır.O yüzden bunada “sürekli gelişim” deniyor.Yani ara geçiş süresi var.Bir anda olmuyor, gayet normal ve insana yakışır bir biçimde gelişiyor.
Bu kavramların taşıdıkları anlamlar arasında fark olmasaydı Evre = Dönem olurdu.Lüzumsuz yere kavram üreten bir bilim olmadığı için her şeyin bir sebebi bir yeri var 🙂
BÖLÜK(Tarihsel Zaman)
Çevrenin insan gelişimi üzerindeki en büyük etkisi bölük etkisidir.Buna “Tarihsel Zaman Etkisi” de denmektedir.
Şimdi aydınlatmak için örneklendirelim.
Kriz ya da refah içinde doğarsanız tüm gelişiminiz iki duruma göre değişmektedir.İşte buna bölük etkisi denmektedir.
Ya da…
Gelişimin yaşandığı çevre içinde yanardağ, kimyasal, savaşsal vs. gibi extra özellik bulunacaktır.Bunun vereceği etki bölük etkisi olacaktır.
Ekşi sözlükte bir kişinin konuyla alakalı paylaşımı çok net bir örnektir.
galatasarayın uefa kupasını kazanması sonucu o dönemin çocukları galatasaraya sempati duymuşsa bu tarihsel zamanın etkisidir.
Paylaşımı yapan herifin imla sıkıntı var gibi.Daha net anlayabilmeniz için aşağıda düzgün halini yazdım.
Galatasaray’ın UEFA kupasını kazanması sonucu o dönemin çocukları Galatasaray’a sempati duymuşsa bu “tarihsel zamanın” etkisidir.
Evet bir Fenerbahçe’li olarak(ki teknik direktörünü bile tanımam) bu örneğin güzelliğini taktir ediyorum.
Bireyin yaşam döngüsü belirli bir tarih içine yerleştiğinden dolayı bireysel zaman ile tarihsel zaman etkileşimi söz konusudur.Bu sebepten dolayı “tarihsel zaman etkisi” de denmektedir.
Örneğin, Amerika’da bireyin farklı yaşlarındaki tarihsel zaman etkilerini aşağıdaki tabloda özetleyebiliriz.
| Yıl | 1925 – 1930 | 1945 – 1955 |
| Durum | Ekonomik sıkıntının olduğu durum. | Amerika’nın tüm dünyayı ekonomik olarak ele geçirdiği durum. |
| Etkilenenler | Biyolojik etkilenir. Bilişsel etkilenir. Psikososyal etkilenir. | Biyolojik etkilenir. Bilişsel etkilenir. Psikososyal etkilenir. |
| Bu tabloda gördüğümüz gibi bireyin mesela 35 yaşını 1925 – 1930 ya da 1945 – 1955 yılları arasında yaşaması farklı anlamlar taşımaktadır.Buradan bölük etkisini(tarihsel zaman etkisi) görebiliriz. | ||
Evet bu yazımızında sonuna gelmiş bulunmaktayız.
Sonraki yazımda görüşmek üzere…
İyi çalışmalar dilerim….