1808 Sened-i İttifak
- Osmanlı tarihinin ilk anayasal belgesidir.
- Padişahın yetkileri ilk kez sınırlanmıştır.
- 2. Mahmut döneminde imzalanmıştır.
- Misak niteliği taşır.
- Padişah ile ayanlar arasında imzalanmıştır.
1839 Tanzimat Fermanı(Gülhane Hattı Hümayun)
- Hukuk devletine geçişin ilk adımları atılmıştır.
- Hukuki açıdan ferman niteliğindedir.
- Hukuk ve yönetim alanında düzenlemeler yapılmıştır.
1856 Islahat Fermanı
- Gayrimüslimlere küçük düşürücü(gavur) sözler yasaklanmıştır.
- Hukuki açıdan ferman niteliğindedir.
1876 Kanun-ı Esasî(1. Meşrutiyet)
- Osmanlı imparatorluğunun ilk ve tek anayasasıdır.
- 2. Abdülhamit tarafından ilan edilmiştir.
- İlk yazılı anayasamızdır.
- 1. Meşrutiyet kabul edilmiştir.
- Mebusan seçimleri 4 yılda bir yapılır.
- Resmi dil İslam, başkent İstanbul’dur.
- Yerel yönetimler ilk kez düzenlenmiştir.
- Padişahın mutlak veto ve sürgün yetkisi vardır.
- Meclis-i Umumi iki kanattan oluşmaktadır.
- Heyet-i Ayan
- Üyeleri padişah atar.
- Ömür boyu görev.
- Üyelik yaşı 40.
- Heyet-i Mebusan
- Halk tarafından 4 yılda bir seçilir.
- Heyet-i Ayan
İki kanattan oluşan meclisler Kanuni Esasi ve 1961 Anayasası’dır.
Kanun-ı Esasî – 1909 Değişiklikleri
- Padişahın sürgün yetkisi kaldırılmıştır.
- Padişahın meclisi feshetme yetkisi sınırlandırılmıştır.
- Kanun teklif etmek için padişahtan izin alma kalkmıştır.
- Padişahın yetkileri daraltılmış, Meclis-i Mebusan’ın yetkileri arttırılmıştır.
1921 Anayasası(Teşkilât-ı Esasîye)
- 1876 Kanuni Esasi’yi yürürlükten kaldırmamıştır.
- Milli Egemenlik İlkesi ilk kez kabul edilmiştir.
- Meclis Hükümeti sistemi kabul edilmiştir.
- Yarıgıdan söz etmeyen tek anayasadır.
- Tek, yumuşak ve çerçeve anayasadır.
- Devletin doğal başkanı TBMM başkanıdır.
- Seçimler iki yılda bir yapılır.
- İkili anayasal süreç yaşanmıştır.
1921 Anayasası – 1923 Değişiklikleri
- Devletin dini İslam, dili Türkçe’dir.
- Cumhuriyet ilan edilmiştir.
- Türkiye devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir.
- Devletin başkanı Cumhurbaşkanıdır ve TBMM’de seçilir.
- Başbakan Cumhurbaşkanı tarafından Meclis içinden seçilir.1924, 1961,1982’de ortak.
1924 Anayasası
- Türkiye devleti bir Cumhuriyettir ilkesi kabul edilmiştir.
- İkili anayasal düzen sona ermiştir.
- Milli egemenlik benimsenmektedir.
- Karma hükümet sistemini benimsemiştir.
- Seçimler 4 yılda bir yapılır.
- Sert ve kazuistik bir anayasadır.
- Çoğulcu Demokrasi anlayışı benimsenmiştir.
1924 Anayasasında Yapılan Değişiklikler
- 1928, devletin resmi dini İslamdır ibaresi kaldırılmıştır.
- 1930, kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkı tanındı.
- 1933, kadınlara muhtarlık seçimlerine katılma hakkı tanındı.
- 1934, kadınlara genel seçimlere katılma hakkı tanındı.
- 1937, CHP altı ok anayasaya alınmış.
- 1946, çok partili hayata geçilmiştir.
- 1946, tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
- 1950, gizli oy, açık sayım-döküm ilkesi kabul edilmiştir.
- 1945, anayasanın dili Türkçeleştirilmiştir.Teşkılat-ı Esasiye kanunu, Anayasa adını almıştır.
1961 Anayasası
- 1960’da darbe yapıldı.
- Güçler Ayrılığı İlkesi ilk kez benimsenmiştir.Yasma-Yürütme ve Yargı ayrılmıştır.
- İlk kez parlamenter hükümet sistemlerine geçilmiştir.(Kuvvetler Ayrılığı)
- Anayasanın üstünlüğünü kabul eden bir anayasadır.
- Türkiye devleti bir Cumhuriyettir ilkesi 1924 anayasasındaki yerini korumuştur.
- 1924 anayasasında yer alan Cumhuriyetçilik ve Laikliği kabul etmiş, Halkçılık, Devletçilik ve İnkılapçılık ilkelerini kabul etmemiş, Milliyetçilik ilkesini ise Milli Devlet olarak değiştirerek kabul etmiştir.
- İnsan haklarına dayalı devlet, demokratik devlet, sosyal devlet ve hukuk devleti ilkeleri kabul edildi.
- En özgürlükçü, çoğulcu model benimsenmiştir.
- Çift meclisli bir anayasadır.Kanuni Esasi gibi.
- Millet Meclisi
- Cumhuriyet Senatosu
- Milli Güvenlik Kurulu kuruldu.
- Danıştay, Uyuşmazlık Mahkemesi, Yargıtay düzenlendi.
- Askeri Yargıtay düzenlendi.
İlk kez Anayasa Mahkemesi 1961 Anayasasıyla kurulmuştur.
1961 Anayasası – 1971-73 Değişiklikleri
- Yürütme güçlendirildi.Bakanlar Kuruluna, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verildi.
- Üniversitelerin özerkliği zayıflatılmış ve TRT’nin özerkliği kaldırılmıştır.
- Temel hak ve özgürlükler sınırlandırıldı.Genel sınırlama sebepleri kabul edildi.2001 Anayasa değişikliği ile genel sınırlama sebepleri kaldırıldı.
- Devlet Güvenlik Mahkemesi kuruldu.2004 anayasa değişikliği ile Devlet Güvenlik Mahkemesi kaldırıldı.
- Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kuruldu.
1982 Anayasası
- En sert ve en kazuistik anayasadır.
- Parlamenter sistem benimsenmiştir.
- Yürütme organı, yasama organına karşı güçlenmiştir.
- Siyasi karar alma süreçlerindeki tıkanıklıklar giderilmeye çalışılmıştır.Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm
Dikkat
- 1924 ve 1961 anayasalarının sadece “Türkiye devleti bir Cumhuriyettir” hükmünün değiştirilmeyeceği ve değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceği hükme bağlanmıştır.Oysaki 1982 Anayasası ilk üç madde için bu hükmü kabul etmiştir.
- Anayasa değişikliklerinde, 1961 anayasası döneminde olmayan bir onay safhası eklenmiştir.Cumhurbaşkanının onaylamadığı anayasa değişikliklerini halk oyuna sunma yetkisi verilmiştir.
- Cumhurbaşkanı anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları geri gönderme yetkisi kabul edilmiştir.Bu hüküm 1982 anayasasının en önemli yeniliklerinden birisidir.