Kategori arşivi: Öğrenme Psikolojisi

Premack İlkesi(Büyükanne Kuralı) – Koşullu Anlaşma

Premack İlkesi(Büyükanne Kuralı)

  • Davranışı davranış, etkinliği etkinlikle pekiştirmektir.
  • Bir davranışı arttırmak için başka bir davranışı pekiştirmektir.
  • T – T mantığı vardır.

“Yaparsan ………….. yaparsın” mantığı vardır.

Olumsuz olmayacak sadece olumlu…

Koşullu Anlaşma

Karşılıklı olarak pekiştirme sözleşmesi yapmaktır ve Premack ilkesinden farklı “yaparsan ………… yaparım”dır.

“Yaparsan …………. yaparım” ya da “Yaparsam ………… yapabilirim” mantığı vardır.

Burada pekiştiren kişi olaya dahil olur.Premack ilkesinde bu söz konusu değildir.

Koşullu anlaşma uzun sürelidir, Premack ilkesi kısa sürelidir.

Kişi kendi kendisiyle anlaşma yapıyorsa bu da koşullu anlaşmadır.

Örnek olarak,
Cumaya kadar günde 500 soru çözersem Cumartesi arkadaşlarla içebilirim.

Pekiştirme Tarifeleri

Sürekli PekiştirmeAralıklı Pekiştirme(Kesintili)
Zaman Aralıklı Pekiştirme
(Süre-Zaman önemlidir.)
Katışık(Birleşik) PekiştirmeOranlı Pekiştirme
(Pekiştirme sayısı önemlidir)
Sabit Aralıklı PekiştirmeDeğişken Aralıklı PekiştirmeSabit Oranlı PekiştirmeDeğişken Oranlı PekiştirmeArtan Oranlı Pekiştirme

Bir davranışı aynı pekiştireçle sürekli pekiştirirseniz bir zaman sonra etkisi azalır.Etkisi azalmaması amacıyla tarifeli pekiştirmeler yapılmaktadır.

Sürekli Pekiştirme

Her doğru davranıştan hemen sonra pekiştirme yapılması sürekli pekiştirmedir.

Unutma!!!
“Her bir” ifadesi bir tek bunda olacaktır.

Her doğru davranışın sürekli pekiştirilmesidir.

Zor ve yeni konuların öğrenilmesinde ilk olarak kullanılmalıdır.Davranış biraz kazanıldıktan sonra diğer pekiştirme tarifelerine geçilmelidir.Aksi halde davranış söner.

Örnek olarak,
Öğretmen öğrencilerin her yaptığı ödeve bir +(artı) veriyorsa kullandığı pekiştirme tarife sürekli pekiştirmedir.

Aralıklı Pekiştirme

Davranışın zamana göre ya da süreye göre pekiştirilmesidir.

Sabit Aralıklı Pekiştirme(Her)

Davranışın sabit zaman dilimlerinde pekiştirilmesi önemlidir.

Örnek olarak,
Memur maaşları, işçilerin yövmiyeleri, çırak haftalığı

Ya da

Öğretmen öğrencilerin her 20 dk çalışmalarına + vermektedir.

Değişken Aralık Pekiştirme(Bazen)

Davranışın değişen zaman dilimleri sonunda pekiştirilmesi söz konusudur.

Örnek olarak,
Öğretmen öğrencilere bazen 20 dklık bazen 45 dklık bazen de 10 dklık çalışmalarına + vermektedir.

Katışık(Birleşik) Pekiştirme

Oranlı ve aralıklı pekiştirmelerin aynı davranış üzerinde bir arada kullanılmasıdır.

Sabit Oranlı Pekiştirme(Her)

Oranlı pekiştirmelerde davranışın sayısı önemlidir.

Davranışın sabit sayılarla pekiştirilmesidir.
Başka bir deyişle,
Sabit sayıda davranışın pekiştirilmesidir.

Örnek olarak,
Öğretmen öğrencilerin her 10 ödevine artı vermektedir.

Pekiştirilen kişi kaç sayıdan sonra pekiştirileceğini bilir.

Değişken Oranlı Pekiştirme(Bazen)

Davranışın sürekli değişen sayılarla pekiştirilmesidir.
Başka bir deyişle,
Davranışın pekiştirilme sayısının sürekli değiştirilmesidir.

Amaç, pekiştirilen kişinin bu sayıyı tahmin edememesidir.

En etkili budur.

Örnek olarak,
Öğretmen öğrencilerin bazen 3 ödevine bazen 9 ödevine bazende 5 ödevine + vermektedir.

Artan Oranlı Pekiştirme

Davranışı pekiştirme sayımızın belli bir oranda sürekli arttırılmasıdır.

Örnek olarak,
Öğretmen öğrencilerin önce iki ödevine artı vermiş, sonra bu işlemi 4 ödev, 6 ödev, 8 ödev …… yaptığında pekiştirmeye devam etmiştir.

Bir sayının katları şeklinde artıyorsa artan oranlı pekiştirmedir.

Pekiştireç Türleri

Birincil Pekiştireçler

Doğal uyarıcılardır.Organizmanın hayatta kalmasıyla doğrudan ilgilidir.Açlık, susuzluk, elektrik şoku, et

İkincil Pekiştireçler

Sonradan kazanılmışlardır.Öğrenilmiştir.Para, aferin, yıldız, karne, bisiklet, araba

Sembolik Pekiştireçler

Maddi değeri olmayan tek bir uyarıcının pekiştireç olarak kullanılmasıdır.Teşekkür belgesi, madalyalar, rozetler, kuşaklar

Sosyal Pekiştireçler

Sosyal onay gerektiren davranışlardır.”Biz seninle gurur duyuyoruz”, “aferin”, alkış

Etkinlik Pekiştireci

Bir etkinliği pekiştirici olarak kullanmaktır.Bu etkinliği yapmasına izin vermektir.Şarkı söylemek, resim yapmak, keman çalmak

Simgesel Ödülle Pekiştirme(Jeton Biriktirme/Dönüştürülebilir)

Davranışın ardından gerçek ödül yerine gerçek ödüle götüren simgeler kullanmaktır.Bunlar belli sayıda toplayınca gerçek ödül verilir.Gazete kuponları

Edimsel Koşullanmada Ceza

Bir davranışın yapılması sıklığının azaltılması işidir.İstenmeyen davranışın azaltılması için kullanılır.Ceza bir davranışı tamamen ortadan kaldırmaz.

Davranışın ardından gelen ve organizmayı rahatsız eden her türlü çevresel olay ya da uyarıcıya ceza denir. Organizma için hoş olmayan bir durum ortaya çıkması nedeniyle davranışın tekrarlanma olasılığının azalmasına ceza denir.

  1. 1. Tip Ceza
    Davranışın ardından ortama organizmanın hoşuna gitmeyecek itici bir uyarıcının girmesiyle gerçekleşen cezaya 1. Tip ceza ya da pozitif ceza denir.
    Başka bir deyişle,
    İstenmeyen davranışın ardından organizmanın hoşuna gitmeyen uyarıcı verilerek davranışın yapılma sıklığının azaltılmasıdır.
  2. 2. Tip Ceza
    Davranışın ardından ortamdan organizmanın hoşuna giden, organizma tarafından arzulanan hoş bir uyarıcının ortamdan çıkmasıyla gerçekleşen cezaya 2. Tip Ceza ya da negatif ceza denir.
    Başka bir deyişle,
    İstenmeyen davranışın ardından organizmanın hoşuna giden bir davranışı ortamdan çıkararak davranış yapılma sıklığının azaltılmasıdır.
    Kişilere uygulanan her türlü para cezası 2. Tip cezadır.

İkinci tip ceza alan organizma “tühh be” der.

Ceza İle İlgili Problemler

  • Doğru davranışı bize hatırlatmaz.
  • Organizmada ya yoksunluk ya da öfke oluşturur.
  • Alternatif kabul edilebilir davranışı öğretmez ya da geliştirmez.
  • Özellikle birinci tip ceza saldırgan davranışa neden olabilir.
  • Korku, çekingenlik, suçluluk gibi istenmeyen sonuçlar üretebilir.
  • Geçici çözümdür.Davranışı ortadan kaldırmaz, durdurur.
  • Saldırganlık modeli olabilir.
  • Organizmayı ya pasif ya da saldırgan yapar.

Cezaya Alternatif Yöntemler

  • İstenmeyen davranışa neden olan ortam değiştirilir.
  • Guthrie’nin yöntemleri kullanılır.
  • Görmezden gelme yöntemi uygulanır.
  • Sönmeye bırakma yöntemi uygulanır.
  • Ara verme(Time Out) yöntemi geliştirilmiştir.Ara verme yönteminde istenmeyen davranışı yapan bireye, durması, ortamdan uzaklaşması ve ortamın dışında sakinleşip yaptığı davranış üzerinde iyice düşünmesi, sonra da geri gelip istenmeyen davranış hakkında diğer bireylerle tartışması önerilir.
    Başka bir deyişle,
    İstenmeyen davranış organizmanın uyaranları az olduğu ortamlara gönderilerek yaşı kadar dakika orada kalması sağlanır.

Pekiştirme – Pekiştireç

Davranış değiştirme pekiştireçlerle yapılır.

Pekiştireç(Uyarıcı)

Bir uyarıcıdır.Pekiştirme işleminde kullanılan uyarıcılardır.

Olumlu Pekiştireç(Olumlu Uyarıcı)

Organizmanın hoşuna giden, organizmayı mutlu eden her türlü uyarıcıya olumlu pekiştireç denir.

Olumsuz Pekiştireç(Olumsuz Uyarıcı)

Organizmanın hoşuna gitmeyen, organizmayı rahatsız eden uyarıcılardır.

Pekiştirme(İş – Eylem)

Davranışın görülme sıklığının arttırılması işi, eylemidir.Bu iş veya eylemde kullanılan uyarıcılara ise pekiştireç denir.

Olumlu Pekiştirme

Davranışın ardından organizmanın hoşuna giden uyarıcılar vererek, davranışın arttırılması işidir, eylemidir.

Olumlu pekiştireç eklenir.

Olumsuz Pekiştirme

Davranışın ardından organizmayı rahatsız eden bir uyarıcıyı ortamdan çıkarılarak davranışın yapılma sıklığının arttırılmasıdır.

Eğer bir işlemden sonra organizma “ohh be” diyorsa bu olumsuz pekiştirmedir.


Bir davranış pekiştirildiğinde ister olumlu pekiştirme olsun, istersede olumsuz pekiştirme olsun o davranışın görülmesinde artış olur.


Şimdi bir durumu nasıl analiz etmemiz gerektiğine bakalım.Hani hatırlarsanız eğer Edimsel Koşullanma başlıklı yazımızda önce davranışı bulmamız gerektiğinden bahsetmiştim.Sonra da soruyu cevaplandırmadan.Bakalım bu nasıl oluyormuş…

ÖrnekÖdevini yapan Fatmanur’a babasının 20 TL vermesi
DavranışÖdevini yapması.
PekiştirmeBabasının 20 TL vermesi.
Pekiştireç20 TL

Gördüğünüz gibi bu tarz bir ayrıştırma yaptığımız zaman edimsel koşullanma sorularını rahatlıkla çözebiliyoruz.

Şimdi olumlu ve olumsuz pekiştirmeleri örneklendirelim.

Renk AnaliziOlumlu PekiştirmeOlumlu PekiştireçTekrarlanma Olasılığı Artan Davranış
Yatağını topladığı için annesinin çikolata verdiği çocuğun yatağını daha sık toplaması.Yatağını topladığı için annesinin çikolata verdiği çocuğun yatağını daha sık toplaması.Annesinin çikolata vermesiÇikolataYatağını toplaması
Ödevlerini yaptığı için öğretmeninden aferin alan bir öğrencinin ödevlerini düzenli olarak yapması.Ödevlerini yaptığı için öğretmeninden aferin alan bir öğrencinin ödevlerini düzenli olarak yapması.Öğretmeninden aferin almasıAferinÖdevlerini yapması
Anlattığı fıkraya etrafındaki insanlar çok güldüğü için bir kimsenin bu fıkrayı anlatma sıklığının artması.Anlattığı fıkraya etrafındaki insanlar çok güldüğü için bir kimsenin bu fıkrayı anlatma sıklığının artması.İnsanların çok gülmesiİnsanların kahkahalarıFıkra anlatması
Matematik sınavına çalıştığı için sınavdan yüksek bir not alan öğrencinin bu derse daha çok çalışmaya başlaması.Matematik sınavına çalıştığı için sınavdan yüksek bir not alan öğrencinin bu derse daha çok çalışmaya başlaması.Sınavdan yüksek not almasıYüksek notMatematik sınavına çalışması
Renk AnaliziOlumsuz PekiştirmeOlumsuz PekiştireçTekrarlanma Olasılığı Artan Davranış
Başı ağrıyan bir kişinin içtiği ilaç baş ağrısını kestiği için bundan sonra başı ne zaman ağrısa bu ilacı içmesi.Başı ağrıyan bir kişinin içtiği ilaç baş ağrısı kestiği için bundan sonra başı ne zaman ağrısa bu ilacı içmesi.Baş ağrısını kesmesiBaş ağrısı
(Baş ağrısı gidince organizma ohhh be diyor)
İlaç içmesi
Sıcaklıktan bunalan bir kimsenin klimayı açtığında sıcaktan kurtulması ve sıcak havalarda klimasını çalıştırması.Sıcaklıktan bunalan bir kimsenin klimayı açtığında sıcaktan kurtulması ve sıcak havalarda klimasını çalıştırması.Sıcaktan kurtulmasıSıcak
(Sıcak gidince organizma ohhh be diyor)
Klimayı açması
Gürültü yapan komşuları uyardığında gürültülerinin kesildiğini gören bir kişinin benzer durumlarda aynı davranışı tekrarlaması.Gürültü yapan komşuları uyardığında gürültülerinin kesildiğini gören bir kişinin benzer durumlarda aynı davranışı tekrarlaması.Gürültülerinin kesilmesiGürültü
(Gürültü gidince organizma ohhh be diyor)
Komşuları uyarması
Eve geç geldiğinde babasının kendisini azarladığını ancak vaktinde geldiğinde azarlamadığını gören bir çocuğun babasından azar işitmemek için eve vaktinde gelmeyi sürdürmesi.Eve geç geldiğinde babasının kendisini azarladığını ancak vaktinde geldiğinde azarlamadığını gören bir çocuğun babasından azar işitmemek için eve vaktinde gelmeyi sürdürmesi.Azarlamadığını görmesiAzarlama
(Azarlama gidince organizma ohhh be diyor)
Vaktinde gelmesi
Çizgi film izlemesine izin verilmeyen bir çocuğa, ödevlerini zamanında tamamladığında çizgi film izlemesi için izin verilmesi.Çizgi film izlemesine izin verilmeyen bir çocuğa, ödevlerini zamanında tamamladığında çizgi film izlemesi için izin verilmesi.Çizgi film izlemesiÇizgi film izleme yasağıÖdevlerini zamanında tamamlaması

Yukarıdaki güzel örneklerde son iki tanesinde olduğu gibi davranışın ardından “bir yasağın ortadan kalkması” ya da “cezaya son verilmesi” gibi durumlar ya da azar işitmemek için, hastalanmamak için, zayıf not almamak için gibi nedenlerle bir davranışın sergilendiği kaçınma durumları da olumsuz pekiştirmeye örnektir.

Şimdi bu konuyu bir kaç KPSS sorusuyla pekiştirelim.

Soru 1Yalancı emziği bırakma zamanı gelen bir bebek emzik verilmediğinde ağlar. Anne bebeğinin ağlamasına dayanamaz emziği verir; bebek susar, anne rahatlar. Böylelikle emzik isteyince ağlama, emziğin verilmesi, bebeğin susması ve annenin rahatlaması şeklinde bir kısır döngü oluşur ve bebeğe yalancı emziği bıraktırma çabası sonuçsuz kalır.
Bu kısır döngünün devam etmesinin nedeni, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak açıklanmaktadır?

  1. Bebeğin ağlama davranışı olumlu, annenin emzik verme davranışı olumsuz pekişmektedir.
  2. Bebeğin ağlama davranışı sürekli, annenin emzik verme davranışı aralıklı pekişmektedir.
  3. Hem bebeğin ağlama hem de annenin emzik verme davranışı olumlu pekişmektedir.
  4. Bebeğin ağlama davranışı olumsuz, annenin emzik verme davranışı olumlu pekişmektedir.
  5. Hem bebeğin ağlama hem de annenin emzik verme davranışı olumsuz pekişmektedir.
Cevap
A
Bebek ağladığı için anne dayanamayıp emziği vermekte, anne bebeği ağladığında ona emziğini verdiği için de bebeğin ağlama ihtimali artmaktadır.Bebeğin ağlama davranışı olumlu pekiştirmedir.Çünkü bebeğin bu davranışının ardından hoşuna giden bir uyarıcıyı elde etmesi söz konusudur.Bir davranışın ardından davranışı yapan organizmanın hoşuna giden bir uyarıcının ortama girmesi nedeniyle bu davranışın tekrarlanma ihtimalinin artmasına olumlu pekiştirme denir.Annenin emzik verme davranışı ise olumsuz pekiştirmedir.Çünkü anne bebeğin ağlamasından rahatsız olmaktadır ve emziği verme davranışının ardından bebeğin ağlaması kesilmektedir.Dolayısıyla annenin emzik verme davranışının ardından anneyi rahatsız eden bir uyarıcı ortamdan çıkmaktadır.

Bir başka deyişle, bebek ağlıyor ve emzik gelince susuyor.Yani bebek ağlama davranışı sonucunda emzik elde ediyor.Yani olumlu pekiştiriyor.Anne ise emziği verdiği zaman bebek susuyor.Annenin emzik vermesi neticesinde bebeğin susmasına “ohh be” demesi olumsuz pekiştirmedir.

Soru 2Arkadaşlarının kendisiyle alay etmesinden rahatsız olan bir ilköğretim okulu öğrencisi onları öğretmenine şikâyet etmiş ve öğretmeni duruma müdahale ederek arkadaşlarının onunla alay etmekten vazgeçmelerini sağlamıştır. Bu olaydan sonra, arkadaşları hoşlanmadığı bir davranışta bulunduğunda öğrenci hemen öğretmenine başvurmaya başlamıştır.
Öğrencinin arkadaşlarının kendisini rahatsız eden her davranışını öğretmene şikâyet etmeye başlaması aşağıdakilerden hangisinin sonucudur?

  1. Kendiliğinden geri gelme
  2. Karşıt tepki oluşturma
  3. Olumsuz pekiştirme
  4. Tepkisel koşullama
  5. Sosyal öğrenme
Cevap CBir davranışın ardından, davranışı yapan organizma için hoş bir durum yaratmanın tek yolu organizmaya hoşlanacağı bir uyarıcıyı sunmak değildir.Davranışın ardından organizmayı rahatsız eden bir uyarıcıdan kurtarmak da onun için hoş bir durum oluşturur ve davranışı pekiştirir.Bu tür pekiştirmeye olumsuz pekiştirme denir.Olumsuz kelimesiyle de vurgulanmak istenen de ortamdan bir uyarıcının çıkarılıyor oluşudur.Örnekte anlatılan öğrenci arkadaşlarının kendisiyle alay etmesinden rahatsız olmaktadır.Öğretmenine şikayette bulununca öğretmeni duruma müdahale ederek arkadaşlarının onunla alay etmesini önlemiştir.Başka bir ifadeyle, öğrenci şikayet etme davranışının ardından hoş bir durum yaşamıştır.Hoş durum yaşamasının nedeni de hoşlandığı bir uyarıcıyı elde etmek değil, rahatsız olduğu bir uyarıcıdan kurtulmaktır.Bu olaydan sonra öğrencinin şikayet etme sıklığı artmıştır.Bu durum olumsuz pekiştirme kavramına örnektir.

Başka bir deyişle,

DavranışÖğretmenine şikayet etmesi
PekiştirmeÖğretmenin duruma müdahalesi
PekiştireçAlay edilme

Gördüğünüz gibi öğrenci öğretmeninin duruma müdahale etmesi ile(pekiştirmesiyle) alay edilmekten kurtulmuş…Yani ohh be demiş…

Soru 3Bisikleti bozulan Ayten’in babası: “Bisikletine herkesi bindirirsen
sonucu bu olur” diyerek fena halde azarlamıştır. Bu olaydan önce
bisikletini arkadaşlarıyla paylaşan Ayten, artık bisikletine hiç kimsenin
binmesine izin vermemeye başlamıştır.
Ayten’in babasından azar işetmemek için arkadaşlarını bisikletine
bindirmemeyi sürdürmesi aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanır?

  1. Tepki genellemesi
  2. Olumsuz pekiştirme
  3. Ceza
  4. Ayırt etme
  5. Tepkisel (klasik) koşullanma
Cevap
B
Olumsuz pekiştirme davranışın ardından organizmayı rahatsız eden bir uyarıcının ortamdan çıkması nedeniyle organizmanın hoş bir durum yaşaması ve bu nedenle de o davranışı sık sık tekrar etmesidir.Olumsuz pekiştirmede genellikle o sırada ortamda bulunan ve davranışın yapılmasıyla birlikte ortamı terk eden rahatsız edeci uyarıcılar söz konusudur.Ancak bazı durumlarda organizma yaptığı bir davranışla ortamda bulunan rahatsız edici bir uyarıcının ortamdan çıkmasını değil, ortama rahatsız edici bir uyarıcının girmesini önler.Bu duruma kaçınma adı verilir.Organizmanın bir davranış sergileyerek itici(rahatsız edici) bir uyarıcının ortama girmesini önlediği kaçınma durumları da olumsuz pekiştirme kavramı ile açıklanır.Bireyin azar işitmemek için, hastalanmamak için, zayıf not almamak için gibi nedenlerle bir davranışı sergilediği kaçınma durumları olumsuz pekiştirmeye örnektir.Örnekte, Ayşe’nin babasından azar işitmemek için arkadaşlarını bisiklete bindirmemeyi sürdürmesi bir kaçınmadır.Haliyle Ayşe bu kaçınmayı sık sık tekrar ettiğine göre pekiştirilmektedir.Ayşe bu davranışı yaparak azardan kurtulduğu için bu durum olumsuz pekiştirme kavramına örnek verilebilir.

Başka bir deyişle,

Ayşe, bisikletine hiç kimsenin binmesine izin vermemeye başladıktan sonra babasının azarından kurtulmuş ve bu duruma “ohhhh be” demiştir.

Soru 4
Aşağıdakilerden hangisi olumsuz pekiştirmeye bir örnektir?

  1. Kardeşine vurarak onu üzen bir çocuğun bu davranışının görmezden gelinmesi
  2. Çizgi film izlenmesine izin verilmeyen bir çocuğa, ödevlerini zamanında tamamlandığında çizgi film izlenmesi için izin verilmesi
  3. Küfürlü konuşan bir çocuğun bu davranışının sık sık gülerek karşılanması
  4. Oyuncak arabalarını birbirine çarparak kıran bir çocuğun sürekli azarlanması
  5. Evin içinde topa tekme atarak oynayan bir çocuğun topunun elinden alınması
Cevap
B
 Bir davranışın ardından organizmaya uygulanan bir yasağın kaldırılması ya da organizmaya uygulanmakta olan bir cezaya son verilmesi gibi durumlar da olumsuz pekiştirmeye örnektir.Çizgi film izlemesine izin verilmeyen bir çocuğa, ödevlerini zamanında tamamladığında çizgi film izlemesi için izin verilmesi çocuğun ödevlerini zamanında tamamlama davranışının tekrarlanma ihtimalini arttırmaktadır.Nihayetinde ödevlerini yapınca çizgi film izleyebiliyor olması sonucunda “ohh be” deniyorsa olumsuz pekiştirme söz konusudur.

Edimsel Koşullanma

T -> U

Tepkisel koşullanmada bir uyarıcıya karşı verilen bir tepki söz konusudur.Lakin ekimsel koşullanmada davranış vardır. Yani bir öğrenilmiş davranış söz konusudur.

Edimsel koşullanmada organizmanın kendiliğinden yaptığı davranışların koşullanmasıdır.

Kendiliğinden ödevini yapan Faymanur’a babasının 20 Tl vermesi edimsel koşullanmadır.Dikkat ederseniz eğer kendiliğinden yapıyor.

Ya da

Gençay’a bayramda el öptü diye 10TL para verilmesi de bir edimsel koşullanmadır.

Bir tepki sonucu uyarıcı söz konusu oluyor.

Kendiliğinden yapılan davranışların sonuçları tarafından kontrol edilmesidir.

Edim

Organizmanın ihtiyacını gidermesi için kendiliğinden gerçekleştirdiği her tür davranıştır.

Uyarıcı olmadan yapılan davranışlara edim denir.

Edimsel Koşullanma, alışkanlıkları ve psikomotor davranışların koşullanmasını açıklıyor.
Tepkisel Koşullanma ise refleks ve duyguları.

*********Alışkanlık varsa Edimsel Koşullanmadır.*********

*********Edimsel Koşullanma sorularını cevaplandırırken önce davranış bulunur.(Edim)Sonra soru cevaplanır.*********

Bağlaşımcılık/Çağrışım Yolula Öğrenme/Araçsal Koşullanmayla İlgili Temel Kavramlar

Deneme Yanılma Öğrenmesi

En önemli kavram budur.

İnsanoğlunun en çok kullandığı öğrenme yoludur.

En ilkel öğrenme yoludur.

Bilim adamlarının her zaman kullanacağı öğrenme yoludur.

Rastgele psikomotor davranışlar sergileyerek problemi çözmektir.

Bir öğrenmenin deneme yanılma olabilmesi için,

  • Problem yeni olmalı.Daha önce karşılaşılmamış olmalıdır.
  • Rastgele psikomotor davranışlar sergilemek gerekiyor.
  • Problemi çözerken düşünme, akıl yürütme yok.
  • İşe yaramayan davranışlar ve tepkiler elenir.
  • Problemi çözen davranış ile problem arasında bağ kurulur.

Deneme Yanılmada gösterilen davranışlardan biri mutlaka problemi çözmesi gerekiyor.

Öğrenme Kuramının Temel Yasaları

Etki Yasası

Araçsal koşullanma adı verilen etki kanununa göre tepki, sonuçları tarafından kontrol edilir.

Bir davranışın sonucunda o davranıştan haz alınıyorsa(pekiştiriliyorsa) o davranış devam eder.Bir davranışın sonucunda o davranış haz vermiyorsa o davranış tekrar edebilir ya da durabilir.

Bir uyarana karşı gösterilen tepkinin ortamdaki sonucu ya da etkisi olumluysa o uyarana karşı tepki gösterilmeye devam edilir.

Bir uyarıcıya karşı gösterilen tepkinin sonucu olumsuzsa o uyarana karşı tepki gösterilemez.

Uyarıcıya karşı gösterilen tepkiye ceza vermenin hiç bir etkisi yoktur.

Edimsel Koşullanma, Etki Yasası sayesinde doğmuştur…

Tekrar

Uyarıcı ve tepki arasındaki bağım kullanılması önemlidir.Kullanılmayan bağlar zayıflar.Bağın kullanılması zayıflamasını önler.

Ancak ödüllendirilmeden yapılan tekrarların bağın gücünü artırmada önemli bir etkisi yoktur.Bağı arttırmak için yapılacak tekrarlarda ödülün de kullanılması gerekir.

Hazırbulunuşluk

Organizmanın koşullanabilmesi için hazır olması gerekir.

Organizma öğrenmeye hazır değilse öğretemezsiniz.

Bir kişi etkinlik göstermeye hazır olduğu halde, etkinliğin yaptırılmaması bireyde kızgınlık yaratır.

Etkinin Yayılması

Doğru davranışı pekiştirirken bunun yanında yanlış davranışta pekiştirilmektedir.Bu şekilde de etki yayılmaktadır.

İkincil Yasaları

  1. Tepki Çeşitliliği
    Problemi çözebilmek için sürekli yeni tepki üretmektir.
  2. Öğrenme Kümesi ya da Tutum
    Organizmanın bir problemi çözerken sürekli aynı tarz davranmasıdır.
  3. Öğelerin Gücü
    Uyaranlar içerisinden birisinin bizi etkilemesi durumudur.Yani uyarıcılardan birini seçip tepki göstermektir.
    Organizmalar uyarıcıları seçer.
  4. Çağrışımsal Geçiş
    Bildiğimiz Klasik Koşullanmadır.
  5. Ait Olma
    Kavramları birbirleriyle ilişkilendirirseniz daha kolay öğrenilir.
  6. Benzetim Yoluyla Tepkide Bulunma(Tepki Analojisi)
    Organizmanın yeni karşılaştığı duruma daha önceki tepkileriyle karşılık vermesi durumudur.

Watson VS Guthrie

WatsonGuthrie
  • Bitişiklik(U + U -> T)
  • En son en sık ilkesi
  • Öğrenme için pekiştirme gerekli değildir.
  • Tekrar öğrenmeyi etkiler.Öğrenme düzeyini arttırır.
  • Davranışlar üzerinde çevrenin etkisini vurgulamıştır.
  • Sistematik duyarsızlaştırma.
  • Bitişiklik(U -> T)
  • Sonunculuk ilkesi
  • Öğrenme için pekiştirme gerekli değildir.
  • Tekrar öğrenmede etkili değildir.Becerilerde etkilidir.
  • Öğrenme tek deneme ile gerçekleşir.
  • Sönme yeni öğrenmeden kaynaklanır.
  • Ceza, U – T bağı kurularak verilmelidir.

Guthrie’nin Öğrenme Kuramı(Guthrie Bitişiklik Kuramı)

Uyarıcı + Uyarıcı -> Tepki(U + U -> T) yoktur.

Uyarıcı -> Tepki(U -> T) yeter ve koşullanma böyle geçer diyor.

Yani koşullanma için tek deneme yeterlidir.Pekiştirmeye gerek yoktur.

Öğrenmenin Tek Yasası “Bitişiklik” tir.

Lakin buradaki bitişiklik bildiğimiz bitişiklik değildir.Guthrie’ye göre, bir uyarıcıya karşı yapılan tepkinin, daha sonra aynı uyarıcıyla karşılaşıldığında da gösterilme eğilimi vardır.

Öğrenme için pekiştirmeye ve tekrara gerek yoktur.Etkinlikler ya da becerilerin edinilmesindeki tekrarın rolünü kabul eder.Hareketlerin(bir kas ya da salgı bezinin basit bir tepkisi) öğrenilmesi için tekrara gerek yoktur ancak tekrar, etkinliklerin ya da becerilerin öğrenilmesinde etkilidir.Guthrie’ye göre beceri, her biri tek bir denemede öğrenilen çok sayıdaki uyarıcı tepki bağlarından(hareket ve etkinlikten) oluşmaktadır.Buna örnek olarak, otomobil kullanma, piyano çalma, bisiklete binme, dans etme vb… verilebilir.Bu beceri davranışlarını edinebilmemiz için tabikide tekrar ve alıştırma gereklidir.

Öğrenme için bitişiklik yeterlidir…
Gördüğünüz gibi öğrenme için bitişikliği yeterli görmekte, Watson gibi sıklığa gerek görmemektedir.

Ceza öğrenmede etkisizdir ve cezaya alternatif yöntemler kullanılmalıdır.

Guthrie’ye Göre İstenmeyen Davranışların ortadan Kaldırılması

Guthrie’ye göre istenmeyen davranışları BEZ ile siliyoruz 🙂

  • Bıktırma(Yorma) Yöntemi
  • Eşik Yöntemi(Alıştırma Yöntemi)
  • Zıt Tepki Yöntemi
İstenmeyen Davranışların Ortadan Kaldırılması
Eşik Yöntemi(Alıştırma Yöntemi)Korkunun dışındaki herşey eşik yöntemi kullanır.Korkunun dışındaki istenmeyen davranışların ortadan kaldırılmasında kullanılır.

Sistematik Duyarsızlaştırma

Sistematik Duyarsızlaştırmayla benzerdir… Uyarıcı yavaş yavaş arttırılırken, tepki yavaş yavaş azalacaktır.Korku dışındaki istenmeyen durumlarda kullanılır.

Eşik Yöntemi ile Sistematik Duyarsızlaşma arasındaki fark nedir?

Bir örnek üzerinden açıklamak gerekirse,

Bir kişi yaşantı sonucu uçak korkusu kazanmışsa, bu korkuyu ortadan kaldırmak için öncelikle havalimanında gezersiniz, sonra uçakları yakından izlersiniz, sonra uçağın içine girersiniz ve en son uçakla beraber yolculur edersiniz.Yani uyarıcı belirli bir miktarda arttırılırken, istenmeyen tepkide belirli bir miktarda düşeceği için sistematik duyarsızlaştırma söz konusudur.

“Eee peki ben Eşik Yönteminden Sistematik Duyarsızlaştırmayı bir tek korkudan mı ayırt edecem?” diye sorarsanız eğer hayır tabi ki de….

Örneğimizi şöyle değiştirirsek eğer durumu daha net anlatabilirim,

Bir kişinin hiç uçağa binmemesine rağmen uçak korkusu vardır.(yani önceden bir yaşantı söz konusu değil).İşte bu kişiyi yukarıdaki örnekte ne yapıyorsak aynısını yapar uçak korkusunu yok ederiz.

Eşik ile Sistematik arasındaki farkı umarım anlamışsınızdır.

Sistematik Duyarsızlaştırma’da yaşantı sonucunda öğrenilmiş “korku” ortadan kaldırılır.
Eşik Yönteminde ise yaşantı sonucunda öğrenmediği ama bir şekilde var olan “korku” ortadan kaldırılır.

Eğer korku yoksa zaten eşik yöntemidir…

Örnek olarak, zeytini sevmeyen çocuğa zeytini sevdirmek için azar azar zeytin vermek.

Zıt Tepki Yöntemi(Çatışan Uyarıcılar Yöntemi)Aynı anda biri olumlu diğeri olumsuz iki uyarıcı verilerek istenmeyen tepki ortadan kaldırılır.

Zıt Tepki Yöntemi

Olumlu uyarıcıyla, Olumsuz uyarıcı aynı anda verilerek istenmeyen tepki ortadan kaldırılıyor.Çocuk köpekten korkuyor, annesine güveniyorsa eğer, annesinin yanında köpek ile gezerse istenmeyen korku ortadan kaldırılıyor.

Örnek olarak, çocuğun deniz korkusu olduğu için denize girmiyor.Babası çocuğu kucağına alıp birlikte denize giriyor.

Buradaki amaç her iki uyarıcıyı birlikte aynı ortama sokmak ve aralarında mücadele ettirmektir.

Karşıt koşullanmaya benzetilir, lakin karşıt koşullanmada uyarıcılar mücadele etmezler.İstenmeyen uyarıcıyla, istenen uyarıcı değiştirilir.

İstenmeyen bir teknik direktör yerine istenen bir teknik direktörün gelmesi bir karşıt koşullanmadır.Çünkü iki uyarıcı aynı anda aynı ortamda değil ve mücadele yok.

 

Bıktırma(Yorma) YöntemiPsikomotor davranışlarla ilgilidir.İstenmeyen davranışı bıktırıncaya kadar yaptırmaktır.

Organizmayı yorana kadar yaptırmaktır.

Örneğin, çocuk duvarları boyuyorsa eğer komple evi boyattırın ve sonra bakın nasıl bir daha yapmıyor.

Ya da

Sigara içene bir günde dört paket bitirtirsen bıkkınlıktan birdaha zor içecektir.

Maruz Bırakma(Karşı Karşıya Getirme-Bombardıman Yöntemi)Guthrie’yi gattar Guthrie yapan yöntemdir.

Duyularla ilgilidir.

Korku vericiyi birden bire ve çok yoğun bir şekilde vermektir.

Örneğin, kişi fareden korkuyorsa eğer farelerle dolu bir odaya bir anda atıp orada bir müddet kalmasını sağlamaktır.İlk etapta anal kaslarından nabız kontrolü yapılacak kıvamda olsada zamanla korkusunu yenecektir.

Ya da

Karanlıktan korkanı karanlık odada bir müddet bekletmek.

Watson’un Bitişikliği İle İlgili Temel Kavramlar

Merhaba dostlar…Pavyonun köpeğinden sonra sıra geldi Watson denen adamın Bitişiklik kuramına.

Bu herif davranışçıların kuram babasıymış.Çevre kavramına çok önem verir imiş.

“Bana iki çocuk verin, birini sapık, diğerini doktor yapayım…”yanlış hatırlamıyorsam böyle bir söz söylemişti…Görüdüğünüz gibi öğrenmede çevrenin ne kadar etkili olduğunu savunuyor.

“İnsan çevresel koşullanmalarının ürünü bir varlıktır…” sözüde bu adamın ağzından çıkmıştır.

Şimdi Watson’un Bitişiklik kuramı ile ilgili temel kavramlara bir göz atalım…

İstenmeyen davranışları ortadan kaldırılmasıyla ilgili neler önermiş bakalım.

Korku Koşullanması

Watson, insanların daha önceden korkmadıkları birşeyi korkuyla koşullandırabileceğini iddaa etmektedir.

Örneğin,

Tavşan

Rıfkı

Bir çocuk, adam ya da genel anlamda bir insan beyaz davşandan korkar mı la? 😀

Şunun güzelliğine bakın, ben onun o yumuşacık tüylerini, pala bıyıklarını yerim….Uyyy…(Mangalda da iyi gider)

Watson demiş ki, ben bir insanı tavşandan kormadığı halde tavşana korku oluşturabilirim demiş ve şöyle bir koşullanma süreci gerçekleştirmiş.

Beyaz Davşan -> Korku Yok
Yüksek Ses -> Korku Var
———
Beyaz Davşan + Yüksek Ses -> Korku
Beyaz Davşan = Nötr Uyarıcı
Yüksek Ses = Koşulsuz Uyarıcı
Korku = Koşulsuz Tepki
———
Beyaz Davşan -> Korku
Beyaz Davşan = Koşullu Uyarıcı
Korku = Koşullu Tepki

Korkunun Genellenmesi

Koşullu uyarıcının benzerlerine aynı tepkiyi göstermeye başlıyor.

Bitişiklik(Yakınlık)

Öğrenmede, koşullu ve koşulsuz uyarıcının çok yakın zamanda peş peşe verilmesidir.

Sistematik Duyarsızlaştırma

Sadece korkularla ilgilidir.

Korku verici uyaranın azar azar arttırılarak istenmeyen tepkiyi ortadan kaldırmaktır.

Sistematik Duyarsızlaştırma

Şekilde de gözüktüğü gibi korku veren uyarıcı azar azar arttırılarak istenmeyen tepki ortadan azar azar kaldırılmaktadır.

Sıklık İlkesi(Tekrar)

Koşullu uyarıcı ile koşulsuz uyarıcı ne kadar sık verilirse öğrenme o kadar güçlenir.

En Son ve En Sık İlkesi

Bir uyarıcıya karşı verilen tepki, o uyarıcıya karşı en son yapılmış ve en sık tekrar eden tepkidir.

Yani, en son öğrendiğimiz şeyin daha sonra karşılaştığımızda ilk vereceğimiz tepki olduğunu vurguluyor.

Buna bir örnek vermek gerekirse eğer,

Bir KPSS öğrencisi, tahsil hayatı boyunca matematik dersini zorluğundan dolayı sevmemiş ve tüm okul hayatı boyunca bu böyle gitmiştir.Gün gelir KPSS’ye çalışma sürecine girdiği zaman matematik dersini gene sevmemekte ve zorlanmaktadır.Yani gördüğünüz gibi, en sık matematiği sevmediği için ve en son bu tepkiyi verdiği için gün gelince matematiği gene sevmemektedir.

Ya da

Askerde güzel günler geçiren birisi bir arkadaşıyla kavga edip ondan nefret duyarak teskeresini almıştır.Yıllar sonra yine o arkadaşına denk geldiğinde vereceği ilk tepki, en son olan tepkisi olan nefret olacaktır.

Bir uyarıcıya en son gösterdiği tepki veya en sık gösterdiği tepki neyse o uyarıcıyla bir daha karşılaştığında aynı tepkiyi vermesidir.

Ek bilgiler

  • Öğrenmede tekrar önemlidir.
  • Öğrenmede bitişiklik ve sıklık yeterlidir.Pekiştirme öğrenme için mutlaka bir şart değildir.
  • Uyarıcı – Uyarıcı -> Tepki(U – U -> T) vardır